Gotin û biwêjên gelekî an jî zimanekî di demek dirêj de, yanê ji pêvajoyekê re derbaz dibin û derdikevin holê. Ewna girêdayî tecrûbe û jîyana wî gel û zimanî ne. Loma mirov dikare wan mîna hafizaya wî gel û zimanî bibîne. Dema gotin û biwêjek di jîyana rojaneya wî gel û zimanî de êdî cîh negirt, tê wê maneyê ku, ew beşa hafizeya ku ew gotin û biwêj di tê de cîh girtîye hatîye tehrib kirin, an jî êdî hewcîya wê beşê nîne . Ew gel êdî di wê gotin û biwêja xwe xwedî dernakeve, jê îstîfade nake.
Di vê dema nûjena ku em di tê de dijin mînakên wusa zêdetir di jîyana me de tên dîtin. Niha guhertin gor demên berê zêdetir û zûtir peyda dibin. Guhertin gor hewcîyên xwe hinek tiştên nû peyda dikin û hinek tiştên kewn ên êdî jê hewcî nake cîh dihêlînin û didin bîr kirin. Ew tiştana çiqas tiştên bingehî bin gor wan tiştan jî di bihgehîya wî gel û zimanî de guhertin peyda dibin. Ji wan guhertinan çi baş, çi nebaş e gor bawerî û dîtinên mirovan dikarin curecur şirove bên kirin. Di navbera guhertinên gor şert û şurtên demê de û di navbera guhertinên bi destên zilm û zorê derdikevin holê de jî ger ferq neyê paşçav kirin. Niha mijara min di vî warî de nivisandin nine. Bi rastî, di vî warî de nivisandin weqas rehet jî nine. Dibe ku mirov lêkolînan bike, gor bawerî û nêrînên xwe sedeman pêşkeş bike ku nîyet û meqseda wî bê famkirin.
Bi vê nivisê dixwezim bala we bigşînim li ser biwêjek bi tirkî û realîteya wê ya di jîyana gelê tirk. Tirk dibêjin: „Her zimanek însanek e.“ Bi vê biwêjê dixwezin ku giringîya zanîn û hinbûna zimanan bilêv bikin. Yanê dixwezin bibêjin ku kesên du zimanan dizanin mîna du mirovan in, kesên ku sê zimanan dizanin mîna sê mirovan in û hwd.
Niha dixwezim vê biwêja bi tirkî û jîyana gelê tirk bidim ber hev. Ka em lê binêrin va biwêja di jîyana wan de çiqas cîh digire?
Dema em sîyaseta komara Tirkîyê bimêzin, dibînin ku temamî sîyasetek dijî vê biwêjê tê tetbîq kirin. Di navbera sinorên komarê de bi salane hêdî hêdî hemû zimanên bilî tirkî hatin îmha kirin. Kurdî jî di vî warî de para xwe girt û hîn jî digire. Çînên hatin serê zimanê tirkî jî ne karê mine ku li vir ji we re pêşkeş bikim. Dixezim tenê mînakekê bidim û bala we bikişînim nakokîyek rojane.
Bîst salan zêdetire ku li Elmanyê dijim. Di nav welatên Ewrûpayê de herî zêdetir tirk li Elmanyê dijin. Hêjmara wan ser 3 mîlyon kesan re ye. Bi texmînan 1/5 ên wan kurd in. Hewce nake ku li vir di derheqê sîyaseta komara Tirk, ya li ser ziman û çanda kurdî tiştekî binivisim. Texmîna min hemû xwendewan di vî warî de kêm zêde xwedî tecrûbe û malûmat in.
Dixwezim vegerim biwêja destpêka nivisê. Ew biwêj gotinek galeri/civakî ye. Gotinên galerî aql û fikrên civakê ne. Wexta gotinek galerî di jîyana wê cîvakê de nehat tetbîq kirin, ew kêmasîyek û nakokîyek wê civakê ye. Ew kêmasî û nakokî jî bi şiklekî di jîyana wî civakî de dibe sedema kêmasî û nakokî an. Nakokîyên cîvakî çiqas zêde bûn weqas di jîyana wî gelî de tesîra wan jî zêde dibe. Va li ser jîyana endamên wî gelî de jî tesîr dike.
Di vî warî de mînakek pir balkêş ev e: Sala çûyên 50 salîya koçberîya kesên ku li Tirkîyê hatine Elmanyê bû. Pir kesên li Tirkîyê hatine û 20, 30, 40, 50 salin li Elmanyê dijin hîn jî zimanê elmanî nizanin. Ji bo vê realîteya tirkên li vir dijin muheqqeq hîn pir sedemên din jî hene. Tu vazîyetên civakî bi çend sedeman nikarin verin îzah kirin. Lê gor dîtina min sedemek hinnebûna zimanê elmanî jî ew nakokîya gelê tirkê ku di tê de dijî ye. Mirov çer dikare di alîyekî de giringîya hinbûna ziman bi biwêja xwe bîne ziman û di alîyê din de jî ji bona bîrkirin û îmhkirina hinek zimanan çi ji dest tê bike.
Gotinek me kurdan heye: „Xwedê tu carî heqê bizina kol ji bizina bi qoç re nahêlîne.“ Dema gotin û kirinên cîvakekê an jî mirovekî hevûdin negirt, ew civak an jî ew kes bi xwe re dikeve nakokî yê. Nakokî jî tu kesî re nabe xêr û ber. Em dîsa bizivirin mînaka xwe. Gelê tirk her çiqas bibêjin „Her zimanek însanek e“ jî; ji ber zilm, zor û qedexe kirina zimanê kurdî ew nakokîya wan, wan bi xwe jî dorpeç dike, ji wan re dibe sedema hinnebûna zimanan.
15.04.2012, Stuttgart, yekşem.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen